2021 is het jaar van 70 jaar Molukkers in Nederland. Vandaag, zaterdag 4 september, zal in de Molukse wijk in Alphen op traditionele wijze een Moluks monument onthuld worden als eerbetoon aan de eerste en tweede generatie Molukkers in Nederland.   

Stichting Tugu Maluku Alphen heeft zelf het initiatief genomen voor het Molukse monument, uit dankbaarheid voor de eerste en tweede generatie. Zij vinden dat de twee generaties meer respect en begrip verdienen vanuit historisch besef. "De Molukse gemeenschap heeft enorm grote offers moeten brengen in het belang van Nederland. Dit besef en geschiedvertelling ontbreekt veelal bij de gemiddelde Nederlander, omdat bijvoorbeeld in het onderwijs weinig tot niets wordt onderwezen over de toedracht van de aankomst van 12000 Molukkers in Nederland. Het is een aankomst en inmiddels een 70 jaar verblijf dat getekend wordt door veel verdriet, woede en frustratie onder de Molukkers in Nederland."

Historische context

De KNIL-Ambonezen, zoals ze destijds genoemd werden, en hun gezinnen kwamen in 1951 op dienstbevel van Nederland hiernaartoe. Het verblijf zou maximaal zes maanden duren, werd hen verteld. 

Zij dienden voor en tijdens de tweede wereldoorlog in het KNIL. Maar velen hebben ook als KNIL-Militair meegevochten aan Nederlandse zijde ten tijde van de politionele acties. Het laatste typeert de dekolonisatie periode (oorlog) na de Tweede Wereldoorlog 1945-1949, waarin Nederland op bloedige wijze zijn kolonie probeerde te behouden onder het mom orde en vrede te brengen in de chaos die was ontstaan na de val van de Japanse bezetting in Nederlands-Indië. De Nederlandse regering bezweek in die periode onder internationale druk en werd verplicht de kolonie over te dragen. De formele soevereiniteitsoverdracht vond uiteindelijk plaats in 1949.  

De afspraken rondom de soevereiniteitsoverdracht waren ingesloten in de RTC-akkoorden. Daarin is afgesproken dat Nederlands-Indië opgedeeld werd in een federatie van autonome Indonesische deelstaten met elk het recht op zelfbeschikking. De toenmalige Indonesische president schond deze afspraken naderhand en probeerde zo snel mogelijk een eenheidsstaat te creëren door de andere deelstaten met geweld in te nemen. Als reactie op deze ontwikkelingen beriepen de Molukkers zich op het zelfbeschikkingsrecht en proclameerden op 24 april 1950 hun eigen Republiek der Zuid-Molukken (RMS) en maakte deze op 25 april 1950 kenbaar. 

Nederland had in die tijd nog Nederlandse militairen in Indonesië. Zo ook de Molukse militairen die toen nog op diverse plekken in Indonesië onder Nederlands bevel vielen. Echter, het KNIL werd in juli 1950 opgeheven. Elke militair heeft contractueel gezien het recht om te demobiliseren (uit dienst gaan) op een plek naar keuze. De KNIL-Ambonezen wilden massaal terug naar de Molukken vanwege de proclamatie van hun eigen republiek, de RMS.

Soekarno verbood Nederland de Molukkers te laten demobiliseren op de Molukken, omdat hij de 4000 gevreesde en ervaren militairen niet op de Molukse eilanden wilde hebben. Dat zou zijn ambitie voor een eenheidsstaat in gevaar brengen. Nederland gaf daarop het dienstbevel aan de Molukse militairen zich in te schepen voor een tijdelijk verblijf van maximaal zes maanden in Nederland. Een militair moet zijn dienstbevelen opvolgen en zo stapten de KNIL-Ambonezen aan boord van de in totaal twaalf vaarten met elf schepen naar Nederland. Niet wetende dat ze net voor of direct na aankomst in Nederland massaal uit het leger werden ontslagen. 

Tekst loopt door onder de foto

Deze militairen en hun gezin hebben allen hun familie, vrienden, huis en haard achtergelaten in de veronderstelling dat er een weerzien zou plaatsvinden na zes maanden. Het enige dat mee kon was een koffer voor hun verplaatsbare en belangrijkste bezittingen. Op sommige schepen was niet genoeg plek en daarom zijn vrouwen en kinderen achtergelaten. Van een weerzien is het voor de grote meerderheid nooit meer gekomen. 

In plaats daarvan werden de Molukse militairen ‘tijdelijk’ opgevangen in oud-concentratiekampen en oud-werkkampen uit de Tweede Wereldoorlog, zoals Westerbork en Kamp Vught. Door deze erbarmelijke omstandigheden zijn veel Molukse kinderen op zeer jonge leeftijd overleden. Integratie werd hun verboden in de Nederlandse maatschappij en er restte hen een jarenlang gedwongen leven in isolatie op rantsoen, inclusief avondklok. Ze mochten niet werken en werden staatloos verklaard. Deze status heeft zich tot de jaren ‘80 aangehouden. De focus lag aan zowel Molukse kant alsmede de kant van de Nederlandse regering op een tijdelijk verblijf. Een mensenrecht tot gezinshereniging werd hen in deze situatie ook verboden. 

Eind jaren ’50 kwam het besef bij de Nederlandse regering dat de tijdelijkheid-gedachte niet meer van toepassing was en begon de Molukse gemeenschap te dwingen te integreren in de Nederlandse maatschappij. Dit deed zij door in verschillende gemeenten in Nederland zestig stenen woonwijken te bouwen. Veel Molukkers zagen het Nederlandse beleid om in de nieuwe Molukse woonwijken te wonen als signaal dat zij nooit meer naar huis zouden keren. Daarom was het verzet tegen deze ontwikkelingen groot. Het antwoord vanuit de Nederlandse regering was om met grote politiemacht en met ondersteuning van het leger hiertegen op te treden en de kampen desnoods met geweld te ontruimen. Een voorbeeld van dit brute geweld is de ontruiming van Kamp Vaassen in 1976. 

De eerste en tweede generatie Molukkers in Nederland zijn generaties die veel onverwerkte trauma’s kennen en die vandaag de dag nog sterk spelen binnen de gemeenschap. "Een oorlog meegemaakt hebben is al traumatisch genoeg, maar de uitermate slechte behandeling van deze groep Nederlandse Veteranen en hun gezinnen die trouw de Nederlandse vlag hebben gediend is van ongekende aard. Het betreft een groep veteranen die nog steeds wacht op uitbetaling van salarissen en nooit uitbetaalde pensioenen. Sterker nog, de Molukse militairen werden verplicht alle kosten voor transport hierheen en opvang terug te betalen aan de overheid. Nooit is er rekening gehouden met de trauma’s die deze mensen is aangedaan. Geen excuus heeft de gemeenschap mogen ontvangen vanuit het Koningshuis die zij getrouw hebben gediend of vanuit Nederlandse regering."

Functie monument

Stichting Tugu Maluku Alphen ziet de realisatie van het Molukse monument daarom ook als eerbetoon uit erkenning voor wat de eerste en tweede generatie is aangedaan. Maar ook uit grote dankbaarheid en het grote besef onder de Molukse gemeenschap dat ondanks alles zij altijd met het weinige dat zij hadden, hun nakomelingen het beste hebben proberen te geven. "Een dappere eerste generatie die veel offers heeft moeten brengen. Een generatie die niets liever wilde dan teruggaan naar hun geboortegronden in rechtmatige vrijheid, de Vrije Republiek der Zuid-Molukken (RMS). Een generatie en gemeenschap die in de Nederlandse maatschappij flink op achterstand is gezet, maar toch fier en krachtig is gebleven."

Het monument staat ook voor het behoud van de Molukse identiteit. Een cultuur met normen en waarden die uniek is in de wereld en schoonheden van saamhorigheid bevat waar ieder mens van kan leren. "De realisatie van het monument is bedoeld om deze generatie op eervolle wijze te herdenken en hen van diep respect te betuigen, maar ook om als brugfunctie in te zetten om informatie te delen naar de Nederlandse maatschappij om wederzijds begrip te creëren."

Na 70 jaar Molukkers in Nederland is het volgens stichting Tugu Maluku Alphen namelijk de hoogste tijd om de juiste geschiedvertelling naar buiten te brengen over de eerste grote groep migranten die naar Nederland kwam na jarenlang actief in oorlog gevochten te hebben voor de Nederlandse vlag. "Hun demobilisatieproces is nog steeds niet afgerond. Men kan stellen dat deze Molukse militairen al 70 jaar gegijzeld zijn door de Nederlandse staat."

De onthulling van het monument wordt vanwege de coronamaatregelen alleen bijgewoond door genodigden. Belangstellenden kunnen de onthulling van het monument wel volgen via deze livestream.